چند مقاله مفید از دکتر بختیاری

فرهنگ آموزش در ژاپن

استاد ارجمند : جناب آقای دکتر ابوالفضل بختیاری

دانشجو : حسینعلی عباسی (کارشناسی ارشد مدیریت  آموزشی- دانشگاه آزاد قم)

نگاهی به وضعیت و برنامه مدارس ژاپن 

شعارژاپنی ها این است؛هر فرد درهرجا وهر زمان باید بیاموزد. یکی از برنامه‌های مدارس ژاپن اجرای برنامه های یادگیری در همه زندگی است .در حقیقت یادگیری در تمام عمر به اندازه آموزش وپرورش رسمی اهمیت دارد .در مدارس ابتدایی ژاپن به ایجاد محیطی شاداب ،جذاب، دوستانه بیشتر از آموختن مسائل علمی توجه می شود کشورژاپن چند دهه اخیر توانسته خود را به عنوان یکی از امپراطوران تکنولوژی ،صنعت و اقتصاد به جهان معرفی نماید مسلماً منابع نفت وگاز باعث توسعه‌ این کشورآتشفشانی و زلزله خیز نشده بلکه توجه به نیروی انسانی و مدیریت آن، راز توسعه ی ژاپن بوده است.درمطالعات« تیمز »که در باره پیشرفت تحصیلی بیش از۴۰ کشور جهان و دردرسهای ریاضی وعلوم تجربی انجام گرفته ژاپن در این ۲ درس و در تمام مقاطع سنی بین ۳ کشور اول بوده و ایران به همراهی کلمبیا وآفریقای جنوبی درانتهای جدول قرار دارد پرفسور وزرا وگل،استاد دانشگاه هاروارد به این نتیجه دست یافت که دانش آموزان ژاپنی که دوره ابتدایی را درکشورآمریکا گذرانده‌اند هنگام بازگشت به کشورازهمسالان خود در درسهای ریاضی و علوم عقب‌ترند.

ژاپن و آموزش ابتدایی (تطبیقی:(

بدون شک در نظام آموزش و پرورش رسمی هر کشوری، مقطع ابتدایی هم به لحاظ کمی یعنی تعداد معلمان و دانش آموزان و هم از نظر کیفی یعنی تاثیری که این دوره در موفقیت تحصیلی دانش آموزان در سراسر زندگی و دوران تحصیل دارد، از اساسی ترین مقاطع تحصیلی است ؛ زیرا تحقیقات نشان می دهد دانش آموزانی که در دوره ابتدایی با ناکامی تحصیلی روبه رو هستند،در تمام دوره های تحصیلی دچار اشکال می شوند. به همین دلیل کشورهای پیشرفته تمام کوشش خود را به تعلیم و تربیت دانش آموزان در این مقطع معطوف کرده اند و در این میان، ژاپن موفقیت ترین کشور در زمینه آموزش و پرورش به حساب می آید. اما براستی ریشه این موفقیت در کجاست؟ معلمان مدارس ابتدایی در ژاپن معمولا از میان هدفهای آموزش و پرورش این دوره بیش از پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و گسترش مهارت های ویژه به رشد عاطفی، اجتماعی و خود ادراکی دانش آموزان توجه دارند. مبانی آموزش و پرورش ابتدایی ژاپن بیشتر بر شوق انگیز بودن مدارس ابتدایی، توجه زیاد به رشد شخصیت کودک تاکید می کند.برنامه های درسی دوره ابتدایی در ژاپن ۲ ویژگـــی مهم دارد:بـــرنامه درسی ژاپنی ها خیلی مقتـــدرانه است و به تعبیر کارشناسان مختصـــر و مفیـــد است.از سوی دیگــــر،بر رشد همه جانبه کـــــودکان تاکید دارد.مطالعات تطبیقی نشان می دهد که آموزش و پرورش عمومی و بویژه دوره ابتدایی در ژاپن از کیفیت بالایی برخورداراست. پژوهشهای تطبیقی دیگری نشان میدهد ژاپنی ها در مقایسه با مردم دیگر کشورهای صنعتی، قوانین را کمتر نادیده می گیرند و این امر تا حدود زیادی ناشی از موفقیت آموزش و پرورش مدارس دوره ابتدایی در پرورش اجتماعی و اخلاقی و مهارتهای زندگی کودکان است.در زمینه عوامل موثر بر رشد شناختی کودکان در ریاضی و علوم، کودکان ژاپنی در دریافت مفاهیم ادراکی از همتایان دیگر کشورها جلوترند و براساس آزمون های مختلف و مشاهده منظم کلاسهای دوره ابتدایی از سوی کارشناسان، خلاقیت کودکان ژاپنی برای مربیان خارجی بسیار عجیب وآموزنده بوده است.بسیاری از پژوهشگران،آموزش و پرورش ابتدایی ژاپن را در حوزه خواندن، هنر، موسیقی و مطالعات اجتماعی نیز موفق تر می دانند. براستی ریشه این موفقیت ها در کجاست؟ آیا این همه موفقیت به دلیل طولانی بودن سال تحصیلی یا کارآمدی برنامه درسی ملی ژاپنی هاست؟ آیا به دلیل توجه خانواده ها به آموزش و پرورش کودکان یا توجه دولت به معلمان مدارس است؟ آیا با فرهنگ آموزش و روشهای به کار رفته در آموزش و پرورش مدارس ارتباط دارد یا به روشهای پرورش حرفه ای معلمان برمی گردد و یا…؟ 

بـــــرنامه درســــی تلفیقــــی

این برنامه از آوریل سال ۲۰۰۳ در همه مدارس ژاپن اجرا می شود و بازنگری در برنامه های درسی مدارس است به نحوی که فرصت لازم برای یادگیری تلفیقی یا مطالعه تلفیقی در برنامه های آموزشی و درسی فراهم می شود. این برنامه به عنوان یک ماده درسی نیست، بلکه فرصت یادگیری است که در مدارس و برای دانش آموزان در نظر گرفته شده است و هر مدرسه با توجه به شرایط طبیعی، فرهنگی، جغرافیایی، آموزشی و اجتماعی باید محتوای لازم برای آموزش آن را به کمک خود دانش آموزان فراهم کند. هدف اساسی این برنامه برقراری ارتباط موثر میان عناصر و موضوعات مختلف برنامه درسی در فعالیت های آموزشی مدارس است. معمولا و به طور سنتی در برنامه های آموزشی مدارس دیوار محکمی میان موضوعات درسی کشیده شده است و هر ماده درسی صرف نظر از دیگر مواد به طور مستقل آموزش داده می شود. این روند برآمده از گسترش موضوعات درسی و مواد آموزشی در نظام آموزش عالی است که در برنامه های آموزشی مدارس نیز تاثیر قابل توجهی داشته است. 

تصمیم به بازبینی برنامه های درسی و آموزشی مدارس و فراهم کردن فرصتهای جدید یادگیری در قالب برنامه درسی تلفیقی برای دانش آموزان بیشتر برای این منظور صورت گرفته است که دیوارهای بلند و مستحکم میان موضوعات و مواد درسی را کوتاه تر و منعطف تر کند. این برنامه بیش از آن که بخواهد دانش معینی را به دانش آموزان القائ کند. به دنبال فراهم کردن زمینه های لازم برای شکوفایی قابلیت های فردی دانش آموزان و گسترش تجربه های فردی و مستقل آنهاست. بعلاوه کوشش می کند تا به آنها بیاموزد چگونه فکر کنند. تصمیم بگیرند، اندیشه های خود را سازماندهی کنند، مهارت های یادگیری، پژوهش، جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات را به دست آورند. در ارتباط با محیط اطراف خود بیاموزند و آموخته های خود را با جامعه و زندگی روزمره مرتبط کنند. در عین حال، به مدارس توصیه شده است تا با توجه به موقعیت خود حتی الامکان موضوعاتی نظیر تفاهم و ارتباطات بین المللی ، مهارت های لازم زندگی در دنیای اطلاعات و ارتباطات، سواد فناوری اطلاعات، تفکر خلاق، مسائل محیط زیست، بهداشت و ایمنی فردی و اجتماعی، مشارکت دانش آموزان در اداره مدرسه، یادگیری از طریق شبکه مهارت های روابط انسانی، مشکلات فرهنگی و اجتماعی جامعه ژاپن و غیره را مورد توجه قرار دهند. روش آموزش بیشتر کاربردی، عینی و تجربی است و کمتر از روشهای معمول سخنرانی آن هم در فضای سنتی کلاس برای آموزش این درس استفاده می شود. معلمان نه تنها معلمان رسمی مدرسه بلکه والدین، شهروندان، دوستان و همبازی ها، مسوولان فرهنگی، علمی، اجتماعی و صنعتی نیز هستند و مکانهای آموزشی نه تنها مدرسه بلکه شامل پارکها، کارگاه های صنعتی و خدماتی، کتابخانه ها، موزه ها، رودخانه ها، کوهها، موسسات اجتماعی و آزمایشگاه های مختلف نیز هست. دانش آموزان به روش فعال در فرآیند یاددهی یادگیری مشارکت می کنند و خود در تهیه و سازماندهی محتوا، ارائه درس و ارزشیابی آن بویژه در موضوعات بین رشته ای نقش اساسی دارند. 

کـــاهش محتــــوای آمـــوزشـــی

شورای بررسی برنامه های آموزشی و درسی وزارت آموزش و پرورش ژاپن بر این باور است که کاهش حدود ۳۰ درصدی محتوای آموزشی و ساعات کلاسها از سال ۲۰۰۲ علاوه بر فراهم آوردن فرصتهای لازم برای یادگیری تلفیقی و انتخاب دروس اختیاری در دوره های ابتدایی و اول دبیرستان، امکان انعطاف در برنامه های درسی، فراهم آوردن زندگی شوق انگیز در مدرسه، فرصتها و زمینه های لازم برای خلاقیت، زندگی با نشاط و خرسندی از زندگی در مدرسه را برای دانش آموزان فراهم میکند. البته از طرف مجامع علمی و موسسات تحقیقات تربیتی نگرانیهایی درباره افت تحصیلی و کاهش توانایی های علمی دانش آموزان به گوش میرسد. ولی وزارت آموزش و پرورش بر این باور است که به استناد پژوهشها و مطالعات انجام شده، کاهش محتوای آموزشی دوره ها و ساعات کلاسها و روزهایی که دانش آموزان به مدرسه میروند اجتناب ناپذیر است و این تغییرات موجب شکست تحصیلی و کاهش تواناییهای علمی دانش آموزان نمی شود. 

عــــوامل مــــوفقیت

توجه به پرورش کل شخصیت کودک، تاکید بر ارزشهای اجتماعی، ایجاد حس تعلق به مدرسه و کلاس درس در کودکان ، بهره گیری از روش یادگیری مشارکتی ، تاکید بر زندگی گروهی، توجه به فرداندیشی، سازماندهی محیطی شوق انگیز برای کودکان در مدرسه، تاکید بر روش تفکر، حفظ شادابی و نشاط کودکان، جامعیت برنامه درسی علمی و اصلاح و نوسازی آن، فرهنگ آموزش اثربخش و به کارگیری روشهای آموزشی موثر از مهمترین عوامل موفقیت آموزش و پرورش ژاپن است.

منبع :سایت daneshschool.com

نشریه دبیران موسسه فرهنگی آموزشی دانش

مقاله دوم

ستاد ارجمند : جناب آقای دکتر ابوالفضل بختیاری

دانشجو : حسینعلی عباسی (کارشناسی ارشد مدیریت  آموزشی- دانشگاه آزاد قم)

عنوان : تدریس پژوهی دکتر ابوالفضل بختیاری فصل 1

 مقدمه : تدریس پژوهی الگویی برای بهسازی و بازاندیشی در فرهنگ آموزش و تدریس است که هسته اصلی فرآیند توسعه حرفه ای معلمان در ژاپن می باشد. در این الگو مدرسه و کلاس به اجتماع یادگیری تبدیل می شود و به معلمان و پژوهشگران و استادان یاری میرساند تا بر قابلیت های خود از طریق یادگیری یکدیگر بیفزایند.

 ویژگی های درس پژوهی :

1.        مبانی درس پژوهی یک الگوی بهسازی مستمر و بلند مدت است.
2.        درس پژوهی بطور مداوم بر یادگیری دانش آموزان متمرکز است.
3.        درس پژوهی نوعی همکاری گروهی و مشارکتی است.
4.        درس پژوهی بر بهبود مستقیم آموزش با توجه به شرایط تأکید دارد.

هدف های درس پژوهی :

هیث کوک (2010) معتقد است که هدف درس پژوهی بهبود فرآیند طراحی درس، بررسی و نوآوری در راهبردهای آموزشی، ارزیابی نتایج و بازخورد دادن به نظام و ارزیابی تفکر دانش آموزان می باشد که همگی از جمله صلاحیت های حرفه ای معلمان است.

به طور خلاصه سربین و کپ (2006) هدف های درس پژوهی را در موارد زیر خلاصه کرده اند:

 -        درک بهتر چگونگی یادگیری دانش آموزان از آنچه معلم تدریس می کند.

 -        خلق نتایج کاربردی و قابل استفاده برای معلمان دیگر در همان موضوع درسی

 -        بهبود و اصلاح تدریس از طریق پژوهش مشارکی و نظام مند

 ایجاد یک دانش آموزگری بر اساس آنچه معلمان از بحث کردن با یکدیگر بدست آورده اند.

   در این الگو فرآیند تغییر و تحول و بهبود و بهسازی عمل تدریس از کف کلاس درس شروع می شود، معلمان با همکاران (همتایان) خود به بازاندیشی عمل تدریس می پردازند، از هم یاد می گیرند و به یادگیری دانش آموزان توجه دارند.

پژوهش یاد شده مشمل بر سه مرحله ی طراحی، اجرا و ارزیابی است. به این معنا که معلمان در مرحله ی اول در فرآیندی مشارکتی به تفکر و طراحی موضوعی مشخص می پردازند و سپس در مرحله ی بعد آن را در یکی از کلاس های درس اجرا    می کنند در نهایت نیز به ارزیابی آن می پردازند و تأثیرات و نتایج آن را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهند. آنچه بیش از همه در سراسر این فرآیند جلب توجه می کند مشارکتی بودن فعالیت ها در مراحل مختلف طراحی ، اجرا و ارزیابی است.

منبع : ابوالفضل بختیاری (1394)، تدریس پژوهی یا درس پژوهی ، روش بهسازی فرهنگ آموزش و تدریس، ( تهران : آوای نور). فصل1